Historia maziarstwa, ekspozycja w Zagrodzie
OGŁOSZENIE DOTYCZĄCE ZWIEDZANIA CERKWI GRECKOKATOLICKIEJ W BARTNEM
W związku rozpoczęciem prac w ramach zadania pn. "Prace ratunkowe typu konserwatorskiego przy zabytkowej cerkwi greckokatolickiej i spichlerzu plebańskim w miejscowości Bartne" dofinansowanego z RZĄDOWEGO PROGRAMU ODBUDOWY ZABYTKÓW, cerkiew greckokatolicka pw. śś. Kosmy i Damiana w Bartnem będzie nieczynna dla zwiedzających do dnia 28 lutego 2025 a spichlerz plebański w Bartnem nieczynny dla zwiedzających do dnia 24 października 2025.
HISTORIA MAZIARSTWA, EKSPOZYCJA W ZAGRODZIE
Łosie k. Gorlic to wieś łemkowska, której mieszkańcy tradycyjnie zajmowali się wędrownym handlem mazią i smarami. Niegdyś była to tzw. kołomaź używana głównie do smarowania osi drewnianych wozów. Uzyskiwano ją w procesie suchej destylacji odpadów sosnowych.
Od połowy XIX wieku, w miarę rozwoju na Podkarpaciu przemysłu naftowego, łosianie zaczęli przestawiać się na produkcję i handel smarami technicznymi i olejami pochodzenia ropnego. Zajęcie to do II wojny światowej było podstawowym źródłem zarobkowania większości mężczyzn z tej wsi.
Przez dziesięciolecia, każdej wiosny, z Łosia wyjeżdżały specjalnie przystosowane wozy wypełnione mazią, smarami i olejami. Docierały one w głąb Polski, Rosji, na Litwę, Łotwę, Węgry aż po daleki Siedmogród. Zasięg i trasy wędrówek zmieniały się wraz z sytuacją polityczną. W 1934 roku w drogę wyruszyło 335 wozów maziarskich. Po II wojnie światowej wskutek wysiedleń w ramach Akcji „Wisła”, handel się załamał. W latach powojennych handlowało jeszcze kilkunastu maziarzy z Łosia. Ostatni maziarz wyruszył w trasę w latach 70. XX wieku. Intratny zawód i związane z nim migracje spowodowały istotne przemiany kulturowe we wszystkich dziedzinach życia: m.in. architekturze, stroju, stylu życia.
Uroczyste otwarcie Zagrody Maziarskiej - nowego oddziału Muzeum „Dwory Karwacjanów i Gładyszów” odbyło się 31 października 2009 roku.
Zagroda Maziarska jest tradycyjną zagrodą łemkowską in situ. Graniczy z zabudowaniami z początku XX wieku, oraz z czynną cerkwią greckokatolicką z 1810 roku. Od świątyni oddziela ją zabytkowy mur cerkiewny. Zespół muzealny stanowi przykład łemkowskiej architektury Łosia końca XIX wieku. Znajduje się tu chyża (chałupa) z 1899 roku i budynki gospodarcze: stodoła oraz spichlerz. Jedynym translokowanym obiektem na terenie Zagrody, jest chyża ze z Bartnego z 1928 roku. Cała wieś malowniczo położona nad potokiem Łosianka, warta jest zwiedzania. Zachowało się tutaj wyjątkowo dużo oryginalnych budynków pochodzących zarówno z końca XIX, jak i z pierwszych dziesięcioleci XX wieku.
Tematem wiodącym ekspozycji stałej jest maziarstwo. Problematyka ta, pokazana jest na szerszym tle etnograficznym, ukazującym tradycyjną kulturę Łemkowszczyzny Zachodniej. Na wystawie prezentowane są eksponaty, a także: mapy, fotografie oraz plansze z tekstami informacyjnymi. Część miejsca poświęcono zajęciom pozarolniczym Łemkowszczyzny gorlickiej takim jak np.: łyżkarstwo, dziegciarstwo. W budynku gospodarczym znajdują się oryginalne wozy maziarskie, w tym wóz Dymitra Kareła, jednego z ostatnich maziarzy z Łosia. W spichlerzu prezentowana jest wystawa „Relikty”, gdzie pokazane zostały, często jedyne, zachowane elementy z kilku nieistniejących cerkwi łemkowskich . Głównie są to krzyże wieńczące z XVIII i XIX w.
Ekspozycja stała dotycząca maziarstwa została naukowo opracowana i zaprojektowana przez etnografa Marię Brylak-Załuską.
Od połowy XIX wieku, w miarę rozwoju na Podkarpaciu przemysłu naftowego, łosianie zaczęli przestawiać się na produkcję i handel smarami technicznymi i olejami pochodzenia ropnego. Zajęcie to do II wojny światowej było podstawowym źródłem zarobkowania większości mężczyzn z tej wsi.
Przez dziesięciolecia, każdej wiosny, z Łosia wyjeżdżały specjalnie przystosowane wozy wypełnione mazią, smarami i olejami. Docierały one w głąb Polski, Rosji, na Litwę, Łotwę, Węgry aż po daleki Siedmogród. Zasięg i trasy wędrówek zmieniały się wraz z sytuacją polityczną. W 1934 roku w drogę wyruszyło 335 wozów maziarskich. Po II wojnie światowej wskutek wysiedleń w ramach Akcji „Wisła”, handel się załamał. W latach powojennych handlowało jeszcze kilkunastu maziarzy z Łosia. Ostatni maziarz wyruszył w trasę w latach 70. XX wieku. Intratny zawód i związane z nim migracje spowodowały istotne przemiany kulturowe we wszystkich dziedzinach życia: m.in. architekturze, stroju, stylu życia.
View the embedded image gallery online at:
https://muzeum.gorlice.pl/oddzialy-muzeum/zagroda-maziarska-w-losiu-filia-cerkiew-w-bartnem/qzagroda-maziarskaq-w-osiu-z-fili-cerkiew-w-bartnem#sigProIdf1193cf98d
https://muzeum.gorlice.pl/oddzialy-muzeum/zagroda-maziarska-w-losiu-filia-cerkiew-w-bartnem/qzagroda-maziarskaq-w-osiu-z-fili-cerkiew-w-bartnem#sigProIdf1193cf98d
Uroczyste otwarcie Zagrody Maziarskiej - nowego oddziału Muzeum „Dwory Karwacjanów i Gładyszów” odbyło się 31 października 2009 roku.
Zagroda Maziarska jest tradycyjną zagrodą łemkowską in situ. Graniczy z zabudowaniami z początku XX wieku, oraz z czynną cerkwią greckokatolicką z 1810 roku. Od świątyni oddziela ją zabytkowy mur cerkiewny. Zespół muzealny stanowi przykład łemkowskiej architektury Łosia końca XIX wieku. Znajduje się tu chyża (chałupa) z 1899 roku i budynki gospodarcze: stodoła oraz spichlerz. Jedynym translokowanym obiektem na terenie Zagrody, jest chyża ze z Bartnego z 1928 roku. Cała wieś malowniczo położona nad potokiem Łosianka, warta jest zwiedzania. Zachowało się tutaj wyjątkowo dużo oryginalnych budynków pochodzących zarówno z końca XIX, jak i z pierwszych dziesięcioleci XX wieku.
Tematem wiodącym ekspozycji stałej jest maziarstwo. Problematyka ta, pokazana jest na szerszym tle etnograficznym, ukazującym tradycyjną kulturę Łemkowszczyzny Zachodniej. Na wystawie prezentowane są eksponaty, a także: mapy, fotografie oraz plansze z tekstami informacyjnymi. Część miejsca poświęcono zajęciom pozarolniczym Łemkowszczyzny gorlickiej takim jak np.: łyżkarstwo, dziegciarstwo. W budynku gospodarczym znajdują się oryginalne wozy maziarskie, w tym wóz Dymitra Kareła, jednego z ostatnich maziarzy z Łosia. W spichlerzu prezentowana jest wystawa „Relikty”, gdzie pokazane zostały, często jedyne, zachowane elementy z kilku nieistniejących cerkwi łemkowskich . Głównie są to krzyże wieńczące z XVIII i XIX w.
Ekspozycja stała dotycząca maziarstwa została naukowo opracowana i zaprojektowana przez etnografa Marię Brylak-Załuską.
"Oleje, smary, parafina. Jak handlowano ropą?" - film zrealizowany w Zagrodzie Maziarskiej w Łosiu przez zespół Mobilnego Projektu Edukacyjnego "Naukowiej" z Małopolskiego Centrum Nauki COGITEON.
Produkcja powstała w ramach projektu "Wielcy z Małopolski" w związku z obchodzonym w roku 2022 Rokiem Ignacego Łukasiewicza www.wielcyzmalopolski.pl w ramach projektu "Małopolskie Centrum Nauki - projekt zintegrowany". Film zawiera tłumaczenie na Polski Język Migowy.
